جزئیات نخستین اجلاس گفتگوهای فرهنگی آسیا/ نخبگان قاره در ایران

خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ: در ادامه نشست‌های منطقه‌ای گفتگوهای فرهنگی آسیایی که سال گذشته در سه کشور هند، مالزی و قزاقستان برگزار شده بود، نخستین اجلاس بین‌المللی گفتگوهای فرهنگی آسیایی با شعار «تنوع فرهنگی، فرصت‌ها و ظرفیت‌های تعامل، همکاری و همگرایی» و با حضور بیش از ۷۰ تن از نخبگان و شخصیت‌های برجسته علمی، فرهنگی و دانشگاهی از بیش از ۲۰ کشور آسیایی، ۲۳ تا ۲۵ دیماه جاری، از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و با همکاری ۵ دانشگاه و مرکز علمی کشور در تهران و شهرستان‌های مشهد، بابلسر و همدان، برگزار می‌شود.

در برپایی این اجلاس که هدف اصلی آن فراهم‌سازی امکان همفکری و تبادل نظر مستمر و سازنده میان نخبگان آسیایی عنوان شده است، نخبگان فکری و فرهنگی کشورهای خارجی شرکت کننده، طی نشست‌های تخصصی که به میزبانی و همکاری دانشگاه تهران، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بوعلی سینای همدان، دانشگاه مازندران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، مؤسسه فرهنگی اکو، مجمع بین‌المجالس آسیایی و مرکز گفتگوی همکاری آسیا، برگزار خواهد شد، با همتایان ایرانی خود پیرامون مباحث و موضوعات ذیل گفتگو و تبادل نظر خواهند کرد.

درباره اهمیت برگزاری این اجلاس و هدف‌های تعیین شده از آن، سطح حضور نخبگان علمی و فرهنگی از کشورهای مختلف آسیایی و  مسائل تعیین شده برای بحث و تبادل نظر در این اجلاس و... با «محمدعلی ربانی» رئیس مرکز مطالعات فرهنگی و بین‌المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رئیس ستاد اجلاس گفتگوهای آسیایی، به گفتگو نشسته‌ایم که متن این مصاحبه در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد:

* به عنوان سوال اول، لطفاً درباره ایده‌هایی که به شکل‌گیری اجلاس گفتگوهای فرهنگی آسیایی منجر شد و در واقع هدف از برگزاری این اجلاس در ایران، کمی برایمان توضیح دهید.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان متولی دیپلماسی فرهنگی و برقراری و توسعه ارتباطات رسمی فرهنگی با کشورهای دیگر، با مد نظر قرار دادن مجموعه شرایطی که در منطقه و مناسبات بین‌المللی فرهنگی با کشورهای مختلف وجود داشت، سال گذشته پیشنهاد «تاسیس دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی» را به شورای عالی این سازمان ارائه کرد که هدف از آن ایجاد فرصت و امکانی برای ارتباط مستمر بین نخبگان و گروه‌های مرجع ایرانی و غیرایرانی بود تا در کنار فضای رسمی روابط خارجی، مجموعه نخبگان علمی و دانشگاهی کشور را هم در تعاملات فرهنگی بین‌المللی فعال سازد.

همانطور که مستحضر هستید، در گذشته تاریخی، نخبگان و گروه‌های مرجع فکری و فرهنگی، عامل اصلی روابط بین جوامع مختلف به شمار می‌آمدند و امروزه نیز عمده‌ترین و ماندگارترین بخش از مناسبات تاریخی جوامع  مربوط به ارتباطات و تعاملات فکری و فرهنگی است. فرهنگ به دلیل ظرفیت‌های گسترده موجود در آن همواره مناسب‌ترین و موثرترین بستر و راهکار برای تعامل و گفتگو میان ملت‌ها و یافتن زمینه‌ها و راهکارهای مناسب جهت نزدیک کردن دیدگاه‌ها و فهم مشترک میان ملت‌ها به شمار می‌آمده است. ظهور و گسترش علوم و تمدن‌ها نیز عمدتاً محصول ارتباطات و تعاملات فرهنگی میان جوامع بشری بوده که از طریق گفتگوهای فرهنگی ضمن فراهم‌سازی امکان تبادل نظر آزاد و محترمانه میان افراد، گروه‌ها و نهادهای مرجع و تاثیرگذار، تاثیرگذاری‌های سازنده‌ای را در مسیر همزیستی و صلح و امنیت پایدار میان ملت‌ها به دنبال داشته است. از این‌رو امروزه نیز در فضای ملتهب و پرچالش حاکم بر روابط بین‌الملل؛ گفتگوهای فرهنگی بیش از گذشته می‌تواند به عنوان یک ضرورت اجتناب ‌ناپذیر ویک راهکار موثر، امکان ارتباط و همفکری مستمر میان نخبگان را جهت تشریک مساعی برای یافتن راهکارهای مناسب فرهنگی برای برون رفت از وضعیت موجود فراهم آورد.

جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری باسابقه تمدنی و فرهنگی چند هزارساله و سرمایه‌های ارزشمند دینی و فرهنگی، همواره در این مسیر گام نهاده و بر بهره‌گیری از عنصر فرهنگ و گفتگوهای فرهنگی جهت ارتقای مناسبات دوستانه با سایر جوامع تاکید داشته است. تاسیس دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی بین‌المللی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که با همکاری و مشارکت مجموعه‌ای از نهادهای علمی و دانشگاهی ایرانی و غیرایرانی شکل گرفته، تلاشی است برای ایجاد بسترهای مناسب تبادل نظر مستمر میان نخبگان و گروه‌های مرجع  ایرانی و غیرایرانی، جهت دستیابی به درک مشترک و گسترش همگرایی و همکاری در مسیر توسعه مناسبات و همکاری‌های فرهنگی و دوستانه در فضای پیچیده و پرچالش بین‌المللی و منطقه‌ای. لذا فعال‌سازی ظرفیت دانشگاه‌ها و گروه‌های مرجع فکری در عرصه روابط فرهنگی با سایر جوامع، هدف اساسی از تشکیل دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی بین‌المللی در این سازمان بوده که خوشبختانه پیشنهاد تاسیس دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی بین‌المللی سال گذشته در شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تصویب شد و مرکز مطالعات فرهنگی و بین‌المللی سازمان نیز به عنوان متولی دبیرخانه، وظایفی را بر عهده گرفت.

* این دبیرخانه در راستای اجرایی کردن موضوع گفتگوهای فرهنگی بین‌المللی، از سال گذشته تاکنون چه فعالیت‌هایی را انجام داده است؟

اولین تجربه فعالیت دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی سال گذشته در چارچوب گفتگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب شکل گرفت که با حضور ۸۰ مهمان از کشورهای مختلف عربی تشکیل و دبیرخانه گفتگوهای فرهنگی ایران و عرب و مجامع وابسته به آن نیز با هدف تسهیل ارتباط و همفکری نخبگان فرهنگی و دانشگاهی ایران و عرب فعال شد. متاسفانه امروزه در حوزه روابط سیاسی با جهان عرب که بخشی از آنها همسایگان ما هستند و اجزاء مهم جهان اسلام را تشکیل می‌دهند، چالش‌هایی وجود دارد؛ به نظر می‌رسد فراهم کردن فضایی برای گفتگوی فرهنگی میان نخبگان  ایران و عرب می‌تواند در کاهش این چالش‌ها موثر واقع شود. در اجلاس بهمن‌ماه سال گذشته، ۸ مجمع در دبیرخانه گفتگوهای فرهنگی ایران و عرب در مراکز مختلف دانشگاهی کشور تشکیل شد که از جمله آنها می‌توان به مجمع زنان ایران و جهان عرب، مجمع جوانان ایران و جهان عرب، مجمع دانشگاه‌های ایران و جهان عرب و مجمع اندیشمندان ایران و جهان عرب، اشاره کرد.

در ادامه فعالیت‌های دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی و با توجه به اولویت و اهمیت آسیا؛ در دی‌ماه سال‌جاری اولین اجلاس گفتگوهای فرهنگی آسیایی برگزار می‌شود. گفتگوهای فرهنگی نخبگان و اندیشمندان آسیایی نیز به دلیل ظرفیت‌های متنوع و گسترده فرهنگی موجود در این منطقه  از اولویت‌های اساسی دبیرخانه گفتگوهای فرهنگی به شمار می‌آید. در ادامه نشست‌های منطقه‌ای گفتگوهای فرهنگی آسیایی که سال گذشته در سه کشور هند، مالزی و قزاقستان برگزار شده بود، این دبیرخانه نخستین اجلاس بین‌المللی گفتگوهای فرهنگی آسیایی را با موضوع «تنوع و تکثر فرهنگی آسیا؛ فرصت‌های همگرایی و همکاری» طی روزهای ۲۳ تا ۲۵ دیماه سال جاری در تهران و شهرستان‌های مشهد، بابلسر، همدان برگزار می‌کند. در برپایی این اجلاس که هدف اصلی آن فراهم‌سازی امکان همفکری و تبادل نظر مستمر و سازنده میان نخبگان آسیایی است، بیش از ۷۰ تن از نخبگان و شخصیت‌های برجسته علمی، فرهنگی و دانشگاهی از ۲۰ کشور آسیایی طی نشست‌های تخصصی که به میزبانی و همکاری دانشگاه تهران، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بوعلی سینای همدان، دانشگاه مازندران، مؤسسه فرهنگی اکو، مجمع بین‌المجالس آسیایی و مرکز گفتگوی همکاری آسیا برگزار خواهد شد، با همتایان ایرانی خود پیرامون مباحث و موضوعات فرهنگی  گفتگو و تبادل نظر خواهند کرد. به نظر می‌رسد این گفتگوهای فرهنگی به جهت جاذبه‌های آن و ظرفیت‌های فرهنگی کشورمان، مورد اقبال مخاطبین قرار خواهد گرفت. در توسعه و گسترش روابط با جوامع آسیا، باید از ظرفیت‌ها و بسترهای فرهنگی به جهت پایداری و کارکردهای سازنده و ماندگار آن بهره‌گیری بیشتری کرد و نخبگان علمی و فرهنگی آسیا نیز قطعاً در این مهم می‌توانند سهم و نقش موثر و سازنده‌ای بر عهده گیرند.

* کشورهای دعوت شده در چه سطحی در این اجلاس شرکت می‌کنند؟

در این اجلاس ۷۰ نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی آسیایی که از روسا و مسئولین دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی و پژوهشی و همچنین نویسندگان و اندیشمندان از کشورهای مختلف از شبه قاره، آسیای مرکزی، قفقاز، ترکیه، جنوب شرق آسیا هستند، به همراه جمعی از اندیشمندان و شخصیت‌های دانشگاهی و فرهنگی کشورمان حضور خواهند داشت. در این اجلاس، ۵ دانشگاه به عنوان مقر دبیرخانه‌های فرعی فعال خواهند شد که شامل دانشگاه‌های مازندران (به عنوان دبیرخانه مجمع گفتگوهای نخبگان ایران و آسیای میانه و قفقاز)، دانشگاه فردوسی مشهد (به عنوان مقر دبیرخانه گفتگوهای ایران و شبه قاره)، دانشگاه تهران و به صورت خاص دانشکده مطالعات جهان این دانشگاه (به عنوان متولی گفتگوهای فرهنگی ایران و آسیای جنوب شرقی)، دانشگاه بوعلی سینای همدان(به عنوان دبیرخانه همکاری‌های علمی وفرهنگی کشورهای‌های عضو دی هشت) هستند.

این اجلاس می‌تواند مقدمه‌ای برای توافق جهت همکاری‌های مشترک و مستمر مراکز علمی و فرهنگی در قالب دبیرخانه به‌شمار آمده و مجموعه‌ای از فعالیت‌ها از قبیل برگزاری نشست‌های دوره‌ای، چاپ و نشر فصلنامه به زبان‌های مختلف، تبادل هیئت‌ها و مبادله دانشجو و نیز نشست‌های کارگاهی با رویکردهای فرهنگی را سامان دهند. همچنین در آسیا مجموعه‌ای از نهادها و سازمان‌ها مانند گروه D۸، اکو، سازمان آسه آن، و آ. سه. آن و اتحادیه بین‌المجالس هم اکنون فعال هستند که از ظرفیت مناسبی جهت توسعه ارتباطات جوامع آسیایی برخوردار است. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی می‌تواند از این ظرفیت‌ها جهت توسعه ارتباطات فرهنگی میان ایران و کشورهای آسیایی، استفاده کند و یکی از اهداف دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی نیز، فعال کردن این ظرفیت‌ها در مسیر تسهیل روابط با کشورهای دیگر است.

* با توجه به موضوع مورد بحث در این اجلاس، طبیعتاً چالش‌ها و مسائل فرهنگی که قاره آسیا به شکل خاص با آنها روبه‌رو است، مورد توجه دبیرخانه این اجلاس خواهد بود. مایلم مهمترینِ این چالش‌ها را از زبان شما به عنوان رئیس ستاد اجلاس گفتگوهای آسیایی، بشنوم؟

ما چون در آغاز این کار فرآیندی هستیم، عمده تاکیدمان روی مسائل و دغدغه‌های مشترک از قبیل میراث مشترک فرهنگی و معنوی کشورهای آسیایی است؛ به عنوان مثال، عرفان و میراث ادبی، از جمله حلقه‌های وصل عمده ما با شبه قاره و شرق آسیا و آسیای مرکزی به شمار می‌رود که موضوع بسیار مهمی نیز می‌تواند در مواجهه با چالش‌های مشترکی که امروزه در آسیا مطرح است همانند افراط گرایی و تروریسم  به شمار آید؛ ظرفیت‌هایی که  امکان  فهم  و همکاری مشترک را نیز فراهم می‌سازد. ما در عین حال از دغدغه‌ها و چالش‌هایی که امروزه در آسیا وجود دارد، غافل نبوده‌ایم که عمده‌ترین آنها افراط‌گرایی است؛ لذا در یکی از کمیسیون‌های اجلاس، یکی از موضوعاتی که روی آن بحث و تبادل نظر صورت خواهد گرفت، راهکارهای کاهش آسیب‌های مرتبط با افراط‌گرایی و تندروی‌های مذهبی در آسیاست؛ اینکه چطور می‌شود از ظرفیت عرفان به عنوان یک میراث معنوی مشترک در آسیا در مواجهه با افراط‌گرایی استفاده کرد؟ موضوع میراث ادبی و گرایشات معنوی و عرفانی در شبه قاره، آسیای جنوب شرقی و حتی آسیای مرکزی، حلقه وصل مستحکمی است که قطعاً نخبگان ما را در رسیدن به یک فهم مشترک در بهره‌گیری از این میراث مشترک معنوی در آسیا کمک کرده، می‌تواند ساز و کارهای مناسبی را در مواجهه با گسترش خشونت و افراط‌گرایی در منطقه، ارائه کند.

معنویت گرایی و عرفان یک میراث مشترک آسیایی است که هم حلقه وصل فرهنگ و تمدن ایرانی با این جوامع  و هم ساز و کار و پادگفتمان مناسبی در مقابل افراط‌گرایی و محسوب می‌شود. چرا که چالش‌هایی مانند افراط‌گرایی به‌ویژه در آسیا، هرچند ممکن است بروز و ظهور سیاسی و امنیتی داشته باشند، اما ماهیتی فرهنگی دارند و قطعاً با رویکردهای فرهنگی می‌توان به مواجهه منطقی با آن برخاست. از این رو تحلیل درست و علمی این چالش‌ها توسط نخبگان در محیط‌های علمی و فرهنگی می‌تواند راهکارهایی مبتنی بر خرد جمعی را که در سازوکارهای گفتگوهای فرهنگی شکل گرفته باشد، ارائه دهد. این مهم می‌بایست در قالب نهادها و مراکزی انجام شود که امکان همفکری مستمر نخبگان ایرانی و غیرایرانی در آن فراهم باشد که دبیرخانه دائمی گفتگوهای فرهنگی در همین راستا تاسیس شده و امیدواریم این دبیرخانه در شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز کمیسیون ملی یونسکو، ثبت شود تا در آینده مجموعه مراکز علمی و دانشگاهی ما بتوانند سهم و نقش بیشتری را در حوزه ارتباطات فکری و فرهنگی با نخبگان و مراکز علمی و فرهنگی سایر جوامع بر عهده گیرند.

* آیا دبیرخانه اجلاس، راهکار مشخصی برای اجرایی شدن بحث‌هایی که از سوی نخبگان فرهنگی قاره آسیا در این اجلاس مطرح می‌شود، دارد؟

نام این دبیرخانه «گفتگوهای فرهنگی» است نه «گفتگوی فرهنگ‌ها» و تفاوت این دو، در عملیاتی و اجرایی شدن و خروجی مباحث است. در واقع در این اجلاس شخصیت‌ها و گروه‌های مرجع فکری و فرهنگی، پیرامون مسائل فرهنگی و برای رسیدن به فهم مشترک و جهت عمل مشترک، با یکدیگر بحث و تبادل نظر می‌کنند؛ یعنی مدلی از مذاکره که امروزه در حوزه‌های سیاسی واقتصادی در دنیا رایج است. آنچه اشاره کردید، هدف اصلی ما نیز هست؛ به این معنا که به دنبال این نیستیم که این اجلاس تبدیل شود به یک نشست علمی صرف که مقالاتی در آن خوانده شود و تمام. اینکه ما موضوعاتی را برای طرح و بررسی مشخص کرده‌ایم، برای منضبط کردن فکرها جهت بحث پیرامون آنهاست؛ وگرنه اصل روش، گفتگو پیرامون مسائل فرهنگی است. ما پیش‌بینی کرده‌ایم که در پایان این اجلاس سه‌روزه، بیانیه پایانی هم صادر شود که در آن پیش‌بینی برای توافق جهت تاسیس دبیرخانه‌های فرعی و مجامع، و همچنین پی‌ریزی زمینه‌های همکاری‌های مشترک هم تصمیم‌گیری‌های لازم فراهم آید.

* یکی از کمیته‌های اجلاس گفتگوهای فرهنگی آسیایی به موضوع میراث مشترک فرهنگی و تاریخی اختصاص دارد. با توجه به گنجینه غنی تاریخی و فرهنگی که در جای جای این قاره کهن وجود دارد و البته بخش زیادی از آن هم در معرض خطر است از جمله در کشور ما، بفرمائید مهمانان این بخش در چه سطحی در اجلاس حضور پیدا خواهند کرد و دیگر اینکه آیا طرح خاصی برای احصاء این مسائل و ارائه آنها به نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز در این رابطه، دارید؟

تعدادی از اساتیدی که ما به این اجلاس دعوت کرده‌ایم، از متخصصین این حوزه هستند و قطعاً برای حل مشکلات حوزه میراث فرهنگی مشترک، احیاء این میراث و بهره‌گیری از آنها در جهت گسترش همکاری‌های فرهنگی، به ارائه راهکار خواهند پرداخت. مهمانان ما از کشورهای مختلف  در حوزه مسائل فرهنگی و ارتباطات فرهنگی اصاحب نظر بوده و امکان پرداختن به این موضوع و توافق مشترک در این زمینه نیز فراهم است.